Chyba nie ma gorszej techniki przemocy psychicznej tak drenującej i miażdżącej w skutkach dla ofiary jak pranie mózgu. Skutkach najbardziej korzystnych dla psychopaty i narcyza – nastawionych na wyżeranie jej zasobów.
Jest to zatem technika, która jest ich domeną. Po którą sięgają chętnie, praktycznie z automatu.
Jest to technika, która szybko pozwala im osiągać swoje cele, przytrzymując w silnie toksycznej i nastawionej na eksploatację relacji ofiarę.
Ale to nie znaczy, że nie można uwolnić się spod wpływu tej przemocy.
Zdecydowanie lepiej jednak zapobiegać. A jeśli już staliśmy się ofiarą, to ograniczyć do minimum oddziaływanie i skutki. Bo wesoło na pewno nie jest.
Ważne, żeby zaufać swoim uczuciom i emocjom i zidentyfikować to, czego się doświadcza.
Jak więc rozpoznać to, że ktoś próbuje Cię poddać praniu mózgu? Jak rozpoznać to, że jesteś w trakcie prania mózgu? Albo jak rozpoznać, że ktoś inny może tego doświadczać? Jak się nie dać? Jak się wyplątać i jak potem się odbudować? Powrócić do żywych. Poczytaj.
Na czym polega pranie mózgu?
Pranie mózgu było praktykowane już w czasach starożytnych. W czasach współczesnych było i jest kontynuowane wobec jeńców wojennych. Zapoczątkowane przez Chińczyków i stosowane wobec żołnierzy amerykańskich wziętych do niewoli w czasie wojny w Korei (1950-1953). Wpisuje się w typową strategię działania psychopatów i narcyzów z racji tego, że w społeczeństwie czują się jak na polu walki, na którym nastawieni są na zdobycie ofiary i żywienie się jej zasobami.
Stanowi bardzo silne oddziaływanie psychomanipulacyjne, jest techniką bardzo destrukcyjnej przemocy psychicznej, rodzajem psychicznego znęcania się czy wręcz sadyzmu psychicznego. Nazywana jest również gwałtem psychicznym.
Jest to wieloaspektowa wyniszczająca przemoc, rozpoczynająca się od ataku na sferę psychiczną i na tym obszarze najbardziej kontynuowana, ale naturalnie obejmująca także sferę fizyczną. Realizowana jest poprzez intensywne i ciągłe oddziaływanie na ofiarę zestawem określonych działań perswazyjnych prowadzących do zmiany osobowości.
Stanowi pewien proces, co oznacza, że jest rozłożona w czasie i składa się z określonych faz i działań.
Jak przebiega pranie mózgu? Działania sprawcy
Zestaw działań, którymi posługuje się sprawca prania mózgu jest następujący:
- Izolacja (od rodziny, przyjaciół, innych pomocnych osób i instytucji, również poprzez intensywne doprowadzanie do poczucia gorszości, ułomności, zwątpienia we własne możliwości, umiejętności oraz do poczucia zależności od sprawcy)
- Poniżanie i degradacja
- Wyczerpywanie (psychiczne i fizyczne)
- Monopolizacja uwagi (prowokowanie ofiary, aby koncentrowała się tylko na sprawcy, poświęcała mu czas)
- Groźby i demonstracja mocy (w celu wymuszenia określonych zachowań korzystnych dla sprawcy i całkowitego podporządkowania; grożenie wyrządzeniem szkody ofierze, pozbawieniem jej praw itp., co jednocześnie jest też okazywaniem ofierze posiadania przewagi przez sprawcę)
- Naprzemienne stosowanie kar i nagród, przy czym sporadyczne okazywanie pobłażliwości (breadcrumping – karmienie okruszkami, czyli sporadyczne demonstrowanie pozytywnych zachowań mających pozorować miłość, przyjaźń) czy też okazywanie “ludzkiej twarzy” przez sprawcę
- Wymuszanie drobnych przysług (w ten sposób utrzymywanie stałego związku z ofiarą, połączone z wpędzaniem w poczucie winy lub zastraszaniem).
Przedstawiony zestaw pojedynczych działań manipulacyjnych sprawcy i ich określona sekwencja oraz dawkowanie prowadzi do głębokiej indoktrynacji ofiary. Niejednokrotnie działania te są trudne do zauważenia, jeśli koncentrujemy się tylko na fragmentarycznych zachowaniach. Dlatego istotne jest głębsze i dłuższe przyjrzenie się konkretnemu związkowi, grupie czy organizacji w czasie, aby móc zauważyć te pojedyncze działania składające się na całość oraz fazy prania mózgu (opisane poniżej).
Oprócz przedstawionego zestawu działań sprawcy charakterystyczne dla prania mózgu jest również następujące oddziaływanie na ofiarę:
- Częste wywoływanie sytuacji stresujących i podtrzymywanie stresu, napięcia
- Zaburzanie albo pozbawianie snu
- Intensywne i ciągłe wzbudzanie poczucia winy
- Wywoływanie i podtrzymywanie lęku związanego z opuszczeniem sprawcy.
3 fazy prania mózgu
W ramach procesu prania mózgu rozróżnia się następujące etapy:
- Rozmrażanie – destrukcja własnych przekonań, wartości, zasad moralnych ofiary dokonywana przez sprawcę poprzez ich kwestionowanie. Poprzedzone to jest uzyskaniem kompleksowych informacji o ofierze. Przede wszystkim informacji dotyczących uczuć, sfery intymnej, sekretów, problemów osobistych, jej słabości itp.
- Przekształcanie – narzucanie pożądanych przez sprawcę myśli, uczuć, emocji, zachowań ofierze (poprzez własne narracje, wmawianie, prowokowanie itp.). W tym zawiera się wmawianie ofierze, że sprawca jest jedyną osobą, która może ją zaakceptować i zmienić na lepsze.
- Ponowne zamrażanie – utrwalanie (podtrzymywanie) narzucanych sposobów myślenia i postępowania u ofiary (ofiara zaczyna wierzyć, że to, co mówi sprawca, jest prawdą).
(S. Hassan)
Do czego prowadzi pranie mózgu? Cel prania mózgu i efekty
Sprawca przemocy polegającej na praniu mózgu stosuje ją po to, aby wywołać u ofiary określone efekty korzystne tylko dla niego.
Wśród efektów można wymienić skutki bezpośrednie oraz skutki będące pochodną stanu, w jakim znalazła się ofiara.
Do charakterystycznych zmian, które pojawiają się u ofiary w wyniku prania mózgu zalicza się:
- Wywołanie, zaszczepienie, zakorzenianie i podtrzymywanie lęku, poczucia słabości, beznadziei, bezradności (wyuczona i podtrzymywana bezradność) u ofiary. Celem jest uzyskanie jej posłuszeństwa, lojalności, podporządkowania i niezdolności do buntu.
- Zawłaszczenie ofiary celem uczynienia z niej narzędzia do realizacji własnych celów sprawcy
- Dramatyczna zmiana przekonań, wartości, światopoglądu, uczuć, postaw, potrzeb i całej osobowości ofiary na takie, które są korzystne dla zaspokojenia skrajnie egoistycznych potrzeb sprawcy (przekształcenie ofiary)
- Utrata własnej tożsamości przez ofiarę (regresja osobowości), złamanie jej psychicznego kręgosłupa, głębokie przekształcenie osobowości
- Znaczące zaburzenie funkcjonowania sfery psychicznej i fizjologicznej w wyniku ciągłego wysokiego poziomu stresu
- Szybkie wyczerpanie psychiczne, utrata odporności, halucynacje, omamy w wyniku utrudniania snu
- Wyczerpanie fizyczne i psychiczne w przypadku niedożywienia, apatia, wzrost posłuszeństwa, spadek krytycyzmu, inicjatywy, gotowości do buntu
- Utrata poczucia bezpieczeństwa
- Utrata poczucia własnej wartości (degradacja własnego obrazu) – poczucie bycia głupim, mało zdolnym, nieporadnym, popełniającym notorycznie błędy i posiadającym wiele wad
- Podatność na dalszą uległość, manipulację w wyniku spadku samooceny
- Silne poczucie winy, wstydu i lęku
- Nastawienie na poniesienie kolejnej kary (wynika z nabytego przekonania o własnej nieudolności)
- Regresja osobowościowa w wyniku pozbawienia samodzielności: utrata krytycznego myślenia i oceny sytuacji, myślenie życzeniowe, zachowania infantylne, zamrożenie uczuć wyższych
- Zespół stresu pourazowego (PTSD – Post-Traumatic Stress Disorder).
Kontrola umysłu a pranie mózgu. Czy są jakieś różnice?
W literaturze przedmiotu można spotkać się z rozróżnieniem kontroli umysłu od prania mózgu. Czy jednak rzeczywiście możemy mówić o istnieniu wyraźnej granicy pomiędzy tymi pojęciami i uzyskiwanymi efektami tych technik?
Kontrola umysłu
W odróżnieniu od prania mózgu, kontrola umysłu (świadomości) może odbywać się w środowisku, które ofiara odbiera jako przyjazne dla siebie, wspierające. Tu działania psychomanipulacyjne przebiegają subtelnie (nie wprost).
Na czym polega różnica?
Na tym, że pranie mózgu odbywa się przemocą (i bezpośrednio, wprost).
Pranie mózgu ujmowane jest nie tylko jako kontrolowanie umysłu, ale jako kompleksowe przejmowanie myśli, uczuć, zachowań i informacji. (S. Hassan)
Kontrola uczuć zwykle opiera się tu na zaszczepieniu i podtrzymywaniu strachu przed opuszczeniem sprawcy.
Natomiast kontrola informacji polega na ukrywaniu czy też dozowaniu informacji przez sprawcę, które są kluczowe czy też pożądane przez ofiarę. Celem jest przytrzymywanie jej w takim układzie ze sprawcą, podtrzymywania u niej niepewności, oczekiwania na dalszy przebieg wypadków i podległości.
Na czym polega podobieństwo?
W ramach prania mózgu występują działania polegające na kontroli umysłu. Przejawem tego jest takie przekształcanie ofiary przez sprawcę, aby myślała tak, jak on chce.
Warto zauważyć, że kontrolowanie czyjegoś umysłu dla swoich własnych celów, pozbawiając, czy też znacznie ograniczając czyjąś wolną wolę i samodzielne prawidłowe myślenie i działanie, również stanowi przemoc. Nawet jeśli odbywa się to w sposób subtelny, w warunkach uznanych za przyjazne i wspierające (pytanie zasadnicze: przez kogo te warunki zostały za takie uznane, na jakiej podstawie i do czego). Kontrola umysłu jest więc środkiem prowadzącym do prania mózgu.
Efekty
Efekty, zarówno samej kontroli umysłu, jak i prania mózgu mogą być takie same (lub wręcz są takie same). Chodzi w końcu o mentalne (psychiczne) podporządkowanie sobie ofiar poprzez odpowiednie ich zaprogramowanie (przekształcenie psychiczne) i podtrzymywanie w nich tego programu.
Można więc zauważyć, że kontrola umysłu zawiera się w technice prania mózgu, prowadząc do wspólnego celu. Jeśli do tego uznamy pojęcie umysłu za synonim psychiki, to różnica pomiędzy kontrolą umysłu a praniem mózgu przestaje istnieć.
Jak sobie radzić w przypadku doświadczenia prania mózgu? Jak wyjść?
Kluczowe jest oczywiście rozpoznanie działań stosowanych przez sprawcę. Od tego trzeba zacząć. Ale jak to zrobić? I co dalej?
Przede wszystkim:
1. Zwróć uwagę na to, co mówi a co robi sprawca
Występuje tu rozbieżność.
Ponadto, będąc w relacji z nim ma się wrażenie, jakby było się na rollercoasterze (na przemian występują sytuacje skrajnego poniżenia i emocjonalnego bólu oraz sytuacje, w których odczuwa się pozytywne emocje związane ze sprawcą; zmiany emocji o 180 stopni w krótkich odstępach czasu. Bo to sprawca prowadzi ten wagonik. I robi wszystko, co może, aby pozostać przy sterach).
2. Ogólnie u sprawcy występują różne skrajności. Zauważ to
Nie tylko pomiędzy tym, co mówi, a co robi, nie tylko pomiędzy prowokowanymi przez niego emocjami, ale także w zakresie własnej prezentacji: na zewnątrz pokazuje się jako osoba pozytywna, przyjazna, życzliwa, pomocna, opanowana itp., za zamkniętymi drzwiami jest katem.
3. Możliwie jak najszybciej odejdź od sprawcy, zapewniając sobie najpierw bezpieczne warunki
Tj. wsparcie i pomoc w trakcie odchodzenia od sprawcy oraz w nowym miejscu, do którego sprawca nie będzie miał dostępu, czyli w otoczeniu życzliwych osób, którym można zaufać.
Już po pewnym czasie od odejścia od sprawcy i zerwania z nim kontaktu można zauważyć poprawę stanu psychicznego (regenerację). Czas zależny jest od długości trwania przemocy, jej skali i indywidualnej wrażliwości. Obserwuje się, że w przypadku kilku lat trwania przemocy, po zapewnieniu sobie trwałego wsparcia może to być odczuwalne po czasie od ok. miesiąca do kilku miesięcy od odejścia.
Osiągnięcie stanu względnej stabilizacji psychicznej stanowi natomiast podstawę powrotu do siebie.
4. Tradycyjna (głęboka) psychoterapia nie jest wskazana na początek
Może być stosowana dopiero wtedy, gdy stan psychiczny osoby pokrzywdzonej względnie się ustabilizuje (nastąpi względna regeneracja). Czyli gdy osoba nie będzie już podlegać bezpośrednim i częstym atakom sprawcy (będzie od niego odizolowana). Psychoterapia tradycyjna nie jest wskazana na wczesnym etapie wychodzenia z tak intensywnej i głębokiej przemocy psychicznej, jaką jest pranie mózgu. Związane to jest z ryzykiem dalszego naruszenia silnie poturbowanej osobowości ofiary.
5. Metody stabilizacji psychicznej
Są to psychoterapeutyczne metody prowadzące do przyspieszenia poprawy funkcjonowania w otoczeniu osoby pokrzywdzonej przemocą, które nie wymagają głębokiej ingerencji psychicznej. Od nich najlepiej zacząć. Jakie to metody?:
Psychoterapia “tu i teraz”
Mogą to być metody dedykowane w przypadku wystąpienia PTSD np. EMDR (Eye Movement Desensitisation and Reprocessing: “terapia odwrażliwiania za pomocą ruchu gałek ocznych”, która ma służyć temu, aby konkretne działania lub obrazy, obiektywnie rzecz biorąc – neutralne, które jednak osoba pokrzywdzona kojarzy z traumatycznymi wydarzeniami i które w związku z tym wywołują w niej silne trudne emocje, przestały być przez nią w ten sposób odbierane).
Może to być też inna terapia skoncentrowana na tym, aby wypracować umiejętności radzenia sobie w bieżących sytuacjach, np. terapia poznawczo-behawioralna.
Farmakoterapia
Prowadzona przez lekarza psychiatrę, mająca na celu za pomocą środków farmakologicznych ustabilizować poziom substancji w mózgu odpowiedzialnych za poczucie spokoju, pozytywny nastrój itp. i tym samym umożliwić zwykłe codzienne funkcjonowanie.
Dieta
Z powodu znacznego osłabienia organizmu, które obejmuje nie tylko psychikę, ale także ciało, warto wykonać przynajmniej podstawowe badania: krwi i moczu, rozpoznać w nich niedobory i szkodliwe nadwyżki. Rozpoznać niedobory witamin i minerałów i wprowadzić odpowiednią suplementację, dietę. Może wystąpić także sytuacja, w której niezbędne okażą się leki.
Kompleksowo
Najlepiej połączyć metody nieinwazyjnej psychoterapii z terapią farmakologiczną (lekoterapią) oraz, po prostu, z odpoczynkiem (aktywnym w miarę możliwości).
Jak długo trwa powrót? Jak się nastawić?
Niestety należy nastawić się na dłuższą terapię z uwagi na skalę spustoszenia psychicznego i fizycznego, jaką spowodował sprawca i jej głębokość. Ważna jest więc cierpliwość i wsparcie w tym procesie powrotu do siebie. Zrozumiała jest przy tym własna złość uwalniająca się w tym procesie. Ważne, aby została ona przekuta na konstruktywne działania.
Proces powrotu do siebie zajmuje z pewnością dłuższy czas. Ale warto zadać i odpowiedzieć sobie pytanie:
Co jest ważniejszego od tego, aby odzyskać siebie, mieć pozytywne relacje z samym sobą i innymi, życzliwymi ludźmi i móc coś pozytywnego wnosić do ich życia?
Spodobał Ci się ten artykuł?
Literatura:
- Nowakowski P. T., Czym jest kontrola świadomości? Sekty i fakty nr 40/41 (2/2009).
- Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie “Niebieska Linia”, Pranie mózgu, https://www.niebieskalinia.info/index.php/ofiary-przemocy/dorosly-1/charakterystyka/33-pranie-mozgu (data dostępu: 07.05.2023 r.).
- Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Szydłowu, Przemoc w rodzinie, http://pcpr.szydlowiecpowiat.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=7&Itemid=24 (data dostępu: 07.05.2023 r.).
- Wiśniewska M., Manipulowanie umysłem. Reforma procesu myślenia – pranie mózgu [w:] Prace z nauk penalnych oraz prawa międzynarodowego i europejskiego, Sadowski M., Szymaniec P. (red.), Wrocławskie Studia Erazmiańskie, Wrocław 2010.
